Ορθοβαδίζων στο Δρόμο του Μεταξιού

αναδημοσίευση από τον Εργατικό Αγώνα

 Ορθοστατών κι ορθοβαδίζων πήρε σήμερα (σ.σ. στις 16/8/2013)  το «Δρόμο του Μεταξιού» ο σύντροφος Γιώργος Χουρμουζιάδης αφήνοντας φτωχότερη την πνευματική, επιστημονική και πολιτική ζωή του τόπου.

Ο Γιώργος Χουρμουζιάδης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1935, όπου και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. Το 1972 ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή και το 1973 αναγορεύτηκε διδάκτορας του Α.Π.Θ. Το 1976-1977 μετεκπαιδεύτηκε στη Γερμανία με υποτροφία του ιδρύματος Hubold στη Χαϊδελμβέργη, ενώ το 1981 εκλέχτηκε καθηγητής προϊστορικής αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. και το 1985 έγινε αντιπρύτανης.
Το 1981 διορίστηκε καθηγητής στην έδρα προϊστορικής αρχαιολογίας του Α.Π.Θ., φεύγοντας από το μουσείο του Βόλου, χωρίς ωστόσο να πάψει να ασχολείται με την ανασκαφική έρευνα, τις δημοσιεύσεις και τα περιοδικά.
Ο Γιώργος Χουρμουζιάδης εξέδωσε σειρά βιβλίων για την αρχαιολογία και τη θέση του αρχαιολόγου σ’ αυτή.
Για έναν περίπου χρόνο (το 1998) επιμελούνταν και παρουσίαζε

σειρά εκπομπών για την αρχαιολογία στον πολιτιστικό ραδιοφωνικό σταθμό της ΕΡΤ (9.58). Η εκπομπή του έγινε βιβλίο και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις “Νησίδες” και τον 9.58 με τίτλο “Λόγια από χώμα” (αφορά στις εμπειρίες του από τις ανασκαφικές δραστηριότητες ειδικά στους προϊστορικούς οικισμούς) της Θεσσαλίας απ’ όπου άρχισε και στο Δισπηλιό της Καστοριάς όπου βρισκόταν μέχρι το περασμένο καλοκαίρι και επιστατούσε τη συνέχιση των ανασκαφών.

«Μιλώ και γράφω χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη το χώμα….αυτό το χώμα δεν είναι όμοιο με εκείνο που βάζουμε κάθε φθινόπωρο στις γλάστρες μας. Είναι το χώμα ενός περίεργου κήπου που τον περπάτησαν πριν από χιλιάδες χρόνια άνθρωποι σαν κι εμάς και επάνω του άφησαν τα χνάρια του κόπου και του θυμού τους, της βιασύνης και της ηρεμίας τους. Άφησαν τα χνάρια της ζωής τους” σημείωνε, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου “Λόγια από χώμα».

Ο Γιώργος Χουρμουζιάδης ήταν βαθιά πολιτικοποιημένος. Διετέλεσε βουλευτής Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ.

Το τελευταίο διάστημα έδινε την άνιση μάχη με τον καρκίνο. Μια μάχη που έχασε σήμερα.  Η πολιτική κηδεία του θα γίνει αύριο Πέμπτη, στις 4 μ.μ. στα κοιμητήρια της Θέρμης. Η οικογένεια ζητά αντί στεφάνων να κατατεθούν τα χρήματα στην Τράπεζα Πειραιώς για την ενίσχυση του Συλλόγου Φίλων Κοινωνικού Ιατρείου Αλληλλεγγύης.

Σύσσωμη η Συντακτική Επιτροπή και οι συνεργάτες του Εργατικού Αγώνα εκφράζουν τη βαθιά θλίψη τους για την απώλεια του συντρόφου Χουρμουζιάδη.

Ως κατευόδιο στη μοναχική πορεία του στο Δρόμο του Μεταξιού παραθέτουμε  τη συνέντευξη που έδωσε στον Πέτρο Παπακωνσταντίνου στο Αριστερό Βήμα Διαλόγου με τίτλο «Μήτρα του Πολιτισμού είναι η κοινότητα»:

««Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη και θα ήθελα να πεθάνω στην Κεντρική Ασία, ακριβώς πάνω στο Δρόμο του Μεταξιού. Άρχισα να γράφω από οκτώ χρονώ. Στην αρχή έγραφα κρυφά, προσευχές και βωμολοχίες. Ύστερα εκθέσεις ιδεών, ποιήματα. Αποπειράθηκα να γράψω κι ένα μυθιστόρημα: “Το κορίτσι με τα γκρίζα μαλλιά”. Από τότε δε σταμάτησα να γράφω παντού και τα πάντα. Διηγήματα, θεατρικά μονόπρακτα, σενάρια, αρχαιολογικά άρθρα, βιβλιοκρισίες, διαλέξεις, δοκίμια, ευθυμογραφήματα, συστατικές επιστολές, εγκυκλοπαιδικά λήμματα, ανακοινώσεις για επιστημονικά συνέδρια, πολιτικές προκηρύξεις και πολιτικά άρθρα, επιφυλλίδες σε εφημερίδες, στίχους για λαϊκά τραγούδια, χαιρετισμούς για πολιτικές συγκεντρώσεις, ακόμα και για ένα γάμο στο Ασχαμπάτ, όπου με είχανε καλέσει, όταν επισκέφτηκα το Τουρκμενιστάν…. Και σε έναν τοίχο, όταν ήμουνα πρόσκοπος, έγραψα με μεγάλα κόκκινα γράμματα “Σ΄ αγαπώ”. Κι όσο περνάει ο καιρός γράφω ασταμάτητα, γιατί εκείνο που θέλω να γράψω δεν το έγραψα ακόμα! Κι όταν πια δεν έχω τι άλλο να γράψω, θα πάρω το Δρόμο του Μεταξιού»!
Μ’αυτά τα λόγια περιέγραφε τη βιωματική σχέση του με το γραπτό λόγο o καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Χ. Χουρμουζιάδης. Η συνέντευξη αυτή είναι άλλη μια άσκηση γραπού λόγου από μια πολυεδρική προσωπικότητα, που συνδυάζει τις ανησυχίες του διακεκριμένου αρχαιολόγου, του στρατευμένου αγωνιστή (και πρώην βουλευτή) στο χώρο του ΚΚΕ και του σκεπτόμενου πολίτη, που αγωνιά για την κοινωνική αποδόμηση στην εποχή της τρόικας και του μνημονίου. Εκ των προσωπικοτήτων που πήραν την πρωτοβουλία για τη συγκρότηση του «Αριστερού Βήματος Διαλόγου και Κοινής Δράσης», ο Γιώργος Χουρμουζιάδης καταθέτει τους προβληματισμούς του για τα πιεστικά προβλήματα της πολιτικής συγκυρίας, αλλά και για τα βαθύτερα ερωτήματα, που αφορούν στη σχέση του ατομικού με το συλλογικό, της στράτευσης με την ανανέωση, της εξουσίας με τη χειραφέτηση.

Ο πρώτος γύρος της αναμέτρησης μετά την επιβολή του εξοντωτικού μνημονίου πέρασε χωρίς σοβαρές απώλειες για την κυβέρνηση. Οι Fnancial Times εγκωμιάζουν τον Γιώργο Παπανδρέου ως τον «άνθρωπό τους στην Ελλάδα» κι οι εργατικοί αγώνες μπήκαν σε τροχιά αποκλιμάκωσης μετά τη μεγάλη απεργία της 5ης Μαίου. Περιμένετε ότι το φθινόπωρο και ο χειμώνας θα είναι πιο θερμοί από την άνοιξη και το καλοκαίρι, ότι θα υπάρξει δεύτερος γύρος με διαφορετική έκβαση;

Όχι. Τη «θερμότητα» μιας κινητοποίησης την προκαλεί η τόλμη και η σαφήνεια της πολιτικής ουσίας του Επιχειρήματος και όχι η στιγμιαία «επαναστατικότητα» ενός καταγγελτικού συνθήματος. Η «ντουντούκα» έπαψε πια να δρομολογεί το πλήθος. Η σηκωμένη γροθιά, κινδυνεύει να μετατραπεί σε ερωτική οπτικοποίηση μιας αγωνιστικής ρουτίνας. Έχουμε απόλυτη ανάγκη από ένα ανανεωμένο «λεκτικό και οπτικό σοσιαλιστικό ρεαλισμό»

Τι φταίει και τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι κοινωνικές αντιδράσεις καθηλώνονται πολύ χαμηλότερα από το ύψος της πρόκλησης;

Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που παράγουν τις προκλήσεις στο ύψος που λέτε, κατάφεραν ταυτόχρονα και να τις εξατομικεύσουν στο πεδίο της εφαρμογής τους. Κατά την άποψή μου αυτό είναι μια νίκη ενός «μεταμοντέρνου διαφωτισμού» που επιδιώκει την επιβολή του απομονωμένου ατόμου σε βάρος της συλλογικότητας. Έτσι η αντίδραση στις προκλήσεις αποκτά τη μορφή και την ένταση του προσωπικού «παράπονου» και όχι της κοινωνικής «επανάστασης».

Τη στιγμή που η αστική τάξη συγκροτεί ενιαίο μέτωπο, φέρνοντας όλες τις εφεδρείες της, από την Μπακογιάννη μέχρι τον Καρατζαφέρη, στο πλευρό του Γιώργου Παπανδρέου, η Αριστερά ακολουθεί το δρόμο της περιχαράκωσης ή της πολυδιάσπασης, χωρίς μάλιστα να είναι σαφείς, σε πολλές περιπτώσεις, οι μείζονες στρατηγικές διαφορές που θα δικαιολογούσαν τον κατακερματισμό. Είναι άραγε θέμα εγωισμού, ιδιοκτησίας, ηγεμονισμού ή και κάτι άλλο; 

Όλ αυτά και μαζί τους η αδυναμία ( και η άρνηση) για νέες, τολμηρές αναλύσεις, για την παραγωγή νέων άφθαρτων λέξεων, δίπλα στις παλιές τις χιλιοειπωμένες. Η αδυναμία για νέες προσεγγίσεις, νέες τολμηρές σχέσεις, ίσως νέα συνθήματα. Άρα η επινόηση νέων τακτικών! Η Επανάσταση δεν έχει ανάγκη από κατεύθυνση. Από πολυεπίπεδα δρομολόγια έχει ανάγκη! Όχι με τη μορφή της οπορτουνιστικής επιλογής, αλλά την τόλμη της τακτικής ανανέωσης!

Σ’ αυτό το τοπίο των ατέλειωτων ενδοαριστερών διαμαχών και διασπάσεων, μήπως πρωτοβουλίες όπως αυτή του Αριστερού Βήματος αποτελούν Δονκιχωτισμό; Τι είδους αντιδράσεις εισπράξατε για τη συμμετοχή σας σ’ αυτή την κίνηση;

Κι όμως, πέρασαν 400 χρόνια κι ακόμα ο ρομαντισμός του Don Quixote de la Mancha ισχύει ως αγωνιστικό πρότυπο. Αυτό σημαίνει πως έχουμε χρόνο μπροστά μας. Αν τώρα κάποιοι αγαπημένοι σύντροφοι ανησυχούν, δεν το κάνουν από κακία, από έναν ιδιόρρυθμο ηρωισμό το κάνουν.

Το ΚΚΕ έσπευσε να αντιμετωπίσει το Αριστερό Βήμα ως καιροσκοπική απόπειρα, ενταγμένη σε ένα πολιτικό σχέδιο διεύρυνσης του ΣΥΝ και του ΣΥΡΙΖΑ. Πως κρίνετε αυτή την αντίδραση; Πιστεύετε ότι υπάρχουν περιθώρια να προσχωρήσει το ΚΚΕ σε μια λογική κοινής δράσης στο μαζικό κίνημα, χωρίς βέβαια να εγκαταλείπει την ταυτότητα και την αυτοτέλειά του;

Το ΚΚΕ έχει το ιστορικό δίκιο του να «φοβάται». Την ιστορία του τη θεμελίωσε μέσα σε ένα κλίμα καχυποψίας, διωγμών και βασάνων. Ακόμα και τώρα πολλοί τη λέξη «κομμουνιστής» την προφέρουν με σιγανή φωνή και κοιτώντας γύρω τους, μήπως τους ακούνε! Τον κοινό αγώνα τον θέλει το ΚΚΕ, το ρήμα «προσχωρώ» αρνείται. Έχυσε πολύ αίμα αυτό το κόμμα για να είναι ένα. Χρειάζεται σκέψη. Οι «ανεμόμυλοι», μια και αναφερθήκαμε στον δον Κιχώτη, δεν είναι μόνο στη φαντασία μας. Καμιά φορά υπάρχουν!

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι όχι με μια απλή, οικονομική κρίση κυκλικού χαρακτήρα, αλλά με μια δομική, ιστορικών διαστάσεων κρίση ενός καπιταλισμού ολοένα και παρασιτικότερου (καταστροφή της εργασίας και της φύσης, οικονομία- φούσκα κ.α.); Μπορούμε να προσδοκούμε την ανάδειξη, μέσα από αυτή την κρίση, ενός νέου πολιτισμού του κοινωνικού ανθρώπου, πέρα από τον υστερικό καταναλωτισμό και τον ακραίο ατομικισμό του homo economicus; 

Για μένα το θέμα δεν είναι το πώς θα χαρακτηρίσουμε την «Κρίση». Δεν αποκλείεται να είναι και τα δυο. Αυτό όμως θα ήταν το περιεχόμενο μιας τυπικής οικονομολογικής συζήτησης και όχι μιας πολιτικής ανάλυσης. Το θέμα, επομένως, είναι ότι ο Καπιταλισμός, αυτός η ο άλλος, παρασιτικός ή όχι κατάφερε με δυο τρία νομοσχέδια (στην Ελλάδα, για την ώρα), να πάρει πίσω ό,τι η εργαζόμενη κοινωνία κατάκτησε με αγώνες εκατό και… χρόνων. Κατάφερε, με άλλα λόγια, να νικήσει πολύ εύκολα. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι τι Πολιτισμός μπορεί να προκύψει μέσα από τα συντρίμμια μιας Ήττας! Η Αρχαιολογία μας διδάσκει πως όλοι οι Πολιτισμοί ήταν προϊόντα Νίκης ύστερα από μια δραματική σύγκρουση. Σύγκρουση με το θήραμα, το χώμα, τα μέταλλα, τη θάλασσα. Σύγκρουση με το Γείτονα του άλλου Πολιτισμού. Ένας άλλος άνθρωπος, σίγουρα θα προκύψει μέσα από την Κρίση. Και θα είναι διαφορετικός. Θα είναι ο Άνθρωπος μιας άλλης Γνώσης, δέσμιος μιας άλλης «κατανάλωσης», κατασκευαστής μιας άλλης Ουτοπίας. Είμαι απαισιόδοξος!

Έχετε την τύχη να ζείτε και να δουλεύετε, λόγω επαγγέλματος, πλάι στη νέα γενιά. Ποια πράγματα σας γοητεύουν και ποια σας φοβίζουν από τη σημερινή νεολαία; Γιατί ο Δεκέμβρης του 2008 έφυγε τόσο γρήγορα όσο ήρθε, χωρίς να αφήσει ευδιάκριτα ίχνη πίσω του; 

Η σχέση μου με τη νέα γενιά με βοηθάει να συνειδητοποιήσω το μέγεθος του προσωπικού μου χρόνου. Γι’ αυτό και βιάζομαι. Βιάζομαι για να προλάβω. Με βοηθάει, ακόμα, να αναγνωρίσω πίσω από τις φωνές, τα συνθήματα, το ανώφελο αίμα, τους ηρωικούς αυτοσχεδιασμούς μια άλλη αισθητική της ζωής. Και, κατά την άποψή μου, αυτό το «άλλη» φταίει που ο Δεκέμβρης του 2008 «έφυγε τόσο γρήγορα», δεν του έδωσε τον καιρό να προετοιμαστεί καλά. Τον άφησε να εκδηλωθεί σαν ένας γοητευτικός, θυμωμένος Δεκέμβρης!

Μετά την κατάρρευση των κοινωνιών του «υπαρκτού σοσιαλισμού» διαμορφώθηκαν δύο, σε αδρές γραμμές, απαντήσεις στις γραμμές της ιστορικής Αριστεράς: η εγκατάλειψη της κομμουνιστικής προοπτικής και κάθε συνολικού σχεδίου κοινωνικής αλλαγής, προς όφελος είτε του ρεφορμισμού, είτε του ακτιβισμού, και η φυγή προς τα πίσω, στην αναζήτηση μιας ιδανικής, αρχικής κατάστασης (είτε στον Στάλιν, είτε στον Τρότσκι, είτε στον Μάο), που απλώς «προδόθηκε» κάποια στιγμή. Βλέπετε κάποιου είδους τρίτη λύση στον πρόβλημα;

Ο πολύς Giddens πιστεύει σε μια « διαλεκτική θεώρηση της σχέσης αντιπαλότητας μεταξύ του ατομικού και του συλλογικού». Όσο και να μη δέχεται κανείς την Κοινωνιολογία του Giddens, δεν μπορεί να μη δεχτεί το γεγονός ότι αυτό που σήμερα δίνει ή αφαιρεί το ρυθμό, τη θέρμη, τη δυναμική από το λαϊκό κίνημα είναι ο «ρυθμός» η «θέρμη» και η «δυναμική» της πίστης του ατόμου προς το σύνολο, προς την αναζήτηση της μαζικότητας, προς την αποδοχή ενός νέου, θελκτικού ηγετικού λόγου, προς τη συμμετοχή σε ένα συλλογικό αγώνα, που δεν καταγγέλλει, απλώς, την εξουσία, αλλά τη διεκδικεί. Άρα, με άλλα λόγια, της πίστης του σύγχρονου ατόμου προς την Πολιτική, ως τρόπου Ζωής και καθημερινής συμπεριφοράς και όχι ως διαδικασίας αναγνώρισης της αυθεντίας των προσώπων που την εκφράζουν με ηγεμονικό τρόπο. Έτσι, το άτομο θα συνειδητοποιήσει τη λειτουργία του ως υποκειμένου της κοινωνικής περιπέτειας, και θα αναζητήσει τη σύνδεσή του με το σύνολο, αδιαφορώντας για τις «αποχρώσεις» που επιβάλλουν οι γραφειοκρατικές μεθοδολογίες! Φυσικά, όπως θα καταλάβατε, δεν περιγράφω μια «Τρίτη λύση», αλλά επιχειρώ να σας υπενθυμίσω ότι πάντοτε , από την εποχή του Homo Erectus μέχρι εκείνη του Homo Sapiens η μήτρα ενός άλλου Πολιτισμού και ενός άλλου Ανθρώπου υπήρξε η Κοινότητα.

Είπατε ότι γράφετε ασταμάτητα, γιατί εκείνο που θέλατε πιο πολύ να γράψετε, δεν το γράψατε ακόμη. Τι γράφετε ή τι σκέφτεστε να γράψετε αυτή την εποχή;

Εδώ και πεντέξη χρόνια προσπαθώντας να αντισταθώ στη διαβρωτική διείσδυση της μεταμοντέρνας σκέψη στο χώρο της αρχαιολογικής έρευνας, αγωνίζομαι να γράψω ένα βιβλίο για τη θεωρητική Αρχαιολογία. Πιστεύω πως με τον τρόπο αυτό, θα γνωρίσω και τα δικά μου κενά, όσον αφορά την προσπάθεια για την κατανόηση και ερμηνεία του Παρελθόντος, όχι με τη μορφή μιας προσωπικής Αφήγησης, αλλά ενός θεμελιωμένου αντικειμενικά επιστημονικού λόγου. Προσπαθώ, επίσης, να γράψω και ένα μυθιστόρημα με ήρωα τον εαυτό μου, για να διαλέξω εγώ το τέλος του!»

Ενδιαφέρον έχει επίσης μια συνέντευξη στο ΒΗΜΑ με τίτλο «Προς μια νέα ανθρωποκεντρική αρχαιολογία»